Atelier op Palen

LEESTAFEL

ATELIER IN KORTENHOEF
Jeugdherberg Iedereen in Kortenhoef kent het "huis op palen" aan de Kortenhoefsedijk. Dat dit huis vroeger als jeugdherberg diende herinnert men zich nog wel. Maar dat het gebouwtje al meer dan honderd jaar oud is, en dat het als schildersatelier is begonnen, weet niet iedereen. De opdrachtgever tot de bouw was een schilderes uit Den Haag, Geesje Mesdag-van Calcar (1850 - 1936). Zij had enkele jaren eerder haar man verloren, de landschapschilder Taco Mesdag (1829 - 1902).Toen kort daarop ook haar voormalige leermeester Gabriel (1828 - 1903), waar Geesje en Taco Mesdag zeer bevriend mee waren, was overleden, verlegde zij het terrein van haar schilderactiviteit. Met Taco had ze veel in Vries (Drenthe) gewerkt. Die had in zijn eerdere leven als Groninger bankier daar de boerderij Rezzago gekocht en ingericht als atelier met een woonhuis. Daar brachten ze lange periodes door, ver van het steeds voller wordende Den Haag.Taco Mesdag maakte in Vries de heidelandschappen waarmee hij grote bekendheid kreeg. Geesje verdeelde haar aandacht tussen het schilderen van landschappen en van bloemcomposities. Maar na de dood van haar man ging Geesje uit piëteit niet meer naar Vries. Nu was de afstand naar Drenthe en de eenzaamheid juist een bezwaar.		Jeugdherberg de "Karekiet"
		Logeren Met haar leraar Gabriel, polderschilder bij uitstek, had Geesje Kortenhoef leren kennen en waarderen. In 1904 kocht ze daar een stuk grond met water en liet er een eenvoudig houten huis bouwen, op palen in het water, uitsluitend bedoeld als atelier. Voor het slapen en voor de maaltijden waren zij en andere schilders aangewezen op logies bij de plaatselijke bevolking, of in de herberg het Rechthuis. De kamer in de herberg waar Geesje altijd sliep diende ook als vergaderruimte voor de Gemeenteraad. Wel zeer rokerig na afloop van zo' n vergadering. Het Rechthuis bestaat nog steeds, nu als restaurant onder de naam Brasserie Geesje.
Herberg het "Rechthuis"		Een nichtje van Geesje, Dora van Calcar, mocht in de zomervakantie vaak mee met haar schilderende tante. Later heeft ze op hoge leeftijd haar herinneringen aan Haagse schilders en aan haar vakanties in Kortenhoef op schrift gezet. Ze beschreef het atelier op beeldende wijze: Aan de voorkant was een kamer met drie openslaande ramen. Er stonden een tafel, een paar stoelen met rieten zittingen, een soort secretaire en een mooi antiek kastje, waarop een theeblad stond. Geen vloerkleed of andere versieringen. Daarachter was het hoge atelier met uitzicht over de plassen vol waterlelies, en stukken weiland met daarboven prachtige wolkenluchten. Ik geloof, dat er in al mijn vacanties nooit anders dan zon was. Op een warme namiddag hing ik, terwijl mijn Tante schilderde, in de kamer uit het open raam. Overal was zon, en warmte, 't leek wel of de lucht trilde, 't was heel stil, de bloemen bloeiden volop. Ook op de weg was het doodstil, geen mens, geen dier – auto's waren er toen nog niet of heel zeldzaam.
Schilders Jacob Ritsema was eveneens een leerling van Gabriel, en deze liefhebbers van het polderlandschap zoals in Kortenhoef zijn altijd met elkaar in contact gebleven. En ook Geesje en haar leeftijdgenoot Victor Bauffe behoorden tot dit gezelschap. Dora vertelt hierover: Mijn Tante en Mijnheer Bauffe spraken dan vaak over het werk van andere schilders. Mijn Tante ging eens in op het werk van Ritsema, ze zei dat hij talent had, maar dat hij niet serieus was. Juist die morgen was hij om tien uur er op uit getrokken met schildersdoos en klapstoel en precies een uur later kwam ze hem weer tegen, nu op de terugweg. "Maar jongen", zei ze, "houd je er nu alweer mee op". Ritsema, een beetje geschrokken, hapte even naar lucht en legde toen uit dat hij de vorige dag al een opzetje had gemaakt, maar vandaag was het licht zo heel anders, dat hij er niet aan zou werken. Precies een schooljongen, die betrapt werd.		P.J.C. Gabriel tijdens het schilderen door zijn leerling Jacob Ritsema olie op doek, Gemeentemuseum Den Haag
Geesje Mesdag-van Calcar Viskaar Pentekening		Water verven Geesje Mesdag was in Kortenhoef in haar element. Het geheel van water, wolken, waterkant, met wat details als een bootje en een viskaar, een molen als onderwerp of als silhouet, heeft ze keer op keer uitgebeeld. In Drenthe was het Taco die de verlaten vlakte met een kudde schapen en met een herder had uitgebeeld. Van Geesje kennen we uit die periode dorpsgezichten en interieurs. Pas in de polder zocht zij de horizon op, en hier maakte zij ons inziens haar beste werk, dat licht naar het impressionisme neigt. Merkwaardig overigens dat in de catalogi van de tentoonstellingen in Pulchri Studio en elders nauwelijks titels van haar aangetroffen worden die op waterwerken duiden.

Het Rechthuis Kennelijk bestond er in Kortenhoef een goed sociaal contact tussen de schilderende collega's, die bijna allemaal elders hun woonplaats hadden. Ze troffen elkaar in het Rechthuis, en iedereen liet daar wel een schilderij aan de wand of een deurschildering achter. Er is een vermelding door Hendrika Schaap-van der Pek van tentoonstellingen die gehouden zijn in Geesjes atelier. Hier vallen onder meer de namen Gabriel, Bastert, Poggenbeek, Ritsema, mevrouw Mesdag-van Calcar, Mevrouw Terpstra-Reerink, Bernard van Beek, Van Voorden, A. Smeerdijk, Van Rossum du Chattel. Geesje Mesdag heeft niet lang gebruik gemaakt van dit atelier. Ze was inmiddels 60 en de reis vanuit Den Haag en het geïmproviseerde verblijf in de herberg begonnen haar misschien wat zwaar te vallen. In 1910 verkocht ze haar atelier aan haar collega's Ritsema en Van Beek, die het na een jaar alweer van de hand deden (met volgens Ritsema een aardige winst).		Victor Bauffe Interieur van het Rechthuis, later verbeterd als "Gelagkamer te Noorden" van café Bom
Victor Bauffe, die dicht achter Villa Geesina in Den Haag woonde, trok regelmatig met Geesje Mesdag erop uit om te schilderen, niet alleen in Heeze, maar ook in Kortenhoef. Bauffe werkte dan in het atelier van mevrouw Terpstra, dat ze aan Bauffe en Ritsema had afgestaan. Ze plachten in de herberg "Het Rechthuis" de maaltijden te gebruiken, vertelt Geesjes nichtje Dora. Bauffe was als aardigheidje begonnen met het beschilderen van een deur van Het Rechthuis, wat dus tot een traditie onder Kortenhoefse schilders uitgroeide. Maar het schilderij "Interieur van Het Rechthuis" te Kortenhoef heeft die naam jarenlang ten onrechte gedragen in Geesjes familie, al was dat niet zo gek gezien het voorafgaande. De heer Hopmans heeft erop gewezen dat dit schilderij "De gelagkamer van café Bom" uitbeeldt, in het schildersdorp Noorden, waar Bauffe ook veel verkeerde. Op de exterieurfoto van dit café is onmiskenbaar dezelfde roede-indeling te zien als op het schilderij, als ook het lage dak dat het plafond van de gelagkamer schuin doet aflopen.		Café Bom in het schildersdorp Noorden
Rijksmonument "de Karekiet"		Woonhuis Tot 1929 heeft Geesjes atelier zijn functie behouden. Toen werd het een nachtverblijf voor jongeren, die in die jaren trekvakanties begonnen te houden en goedkope overnachtingsmogelijkheden zochten. Als jeugdherberg de Karekiet, vroeger een dagverblijf voor beeldende kunstenaars, werd het een logeeradres voor ruim 80 personen. Tot 1989, toen het door zijn kleinschaligheid en onderhoudsgevoeligheid niet meer rendabel was. Jammer, want het was er heel bijzonder. Een jong gezin bewoont het huis nu en koestert het. De Karekiet heeft van de provincie en het rijk de status van monument gekregen. Binnen is de hoge atelierruimte duidelijk herkenbaar. Aan de achterkant is het uitzicht door de grote ramen wonderlijk genoeg onveranderd: grandioos, ongeschonden, tijdloos. Hier kan zonder kunstgrepen deze episode in het leven van de schilderes Geesje Mesdag-van Calcar worden gefilmd.

Rob en Winky Vetter		Voor de schilderijen zie Geesje Mesdag in Kortenhoef Over Jacob Ritsema zie de Jacob Ritsemazaal en het overzicht leesstukken

www.mesdagvancalcar.nl , 15 september 2007, 15 sep 2011, 1 mei 2014